CÜMLENİN ÖĞELERİ

Cümlenin Öğeleri

Cümlede her kelimenin bir anlamı ve görevi vardır. Kelimelerin cümledeki görevlerine ÖĞE adı verilir.

YÜKLEM: Cümlenin temel öğesidir. Yüklem cümlede iş, oluş, hareket bildiren ya da cümleyi bir yargıya bağlayan kelime ya da kelime gurubudur.

Not: Yüklemin bildirdiği yargı fiil cümlesinde “iş,oluş, hareket” biçimindedir. İsim cümlelerinde ise yüklem bir durumu, olan veya olmayanı haber şeklinde bildirir.

Örnek: Bir ipte iki cambaz oynamaz.

Otobüs bugün yine gecikecek.

Görev kutsaldır.

Dışarıda insanın iliklerine işleyen bir hava vardı.

Not: Yüklem olan sözcük fiil ise o cümle yüklemin türüne göre Fiil Cümlesidir, isim ise İsim Cümlesidir.

Örnek:       Şu resim oldukça güzel.

  

Bu akşam nereye gideceksin?

Not: yüklem olan sözcük eğer cümlenin sonunda ise o cümle yüklemin yerine göre Kurallı(Düz) Cümledir, eğer sonda değil de cümlenin başka bir yerinde ise Devrik(Kuralsız) Cümledir.

Örnek:

Mum dibine ışık vermez.

Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.

Yuvarlanan taş yosun tutmaz.

Unutmuşsun gözlerimin rengini.

Özne: Cümledeki işi, oluşu, hareketi yapan veya bir şey olan kelime ya da kelime grubudur.

İşi yapan ya da olan cümlede belirtiliyorsa bun özne, işi yapan veya olan şahıs eklerinden anlaşılıyorsa gizli özne denir.

Özne yükleme sorulan KİM? veya NE? soruları ile bulunur.

Örnek: Bu çocuk olanları görmüş.

Çocuklar bahçede oynuyorlar.

Yarın buraya geliyorlar.

Elindeki defter yere düştü.

Dün beni aramışsın.

İkincisi daha kolaydı.

Not: cümlede özne görevinde bulunan kelimeler yalın halde bulunurlar. İsimlere getirilen “–i,-e,-de,-den” hal eklerini almazlar.

Özne çoğul ve iyelik eklerini alabilir.

Örnek:

Karın yağması herkesi telaşlandırdı.

Göçmen kuşlar yine yolculuğa başladı.

Kapı tokmağı sertçe vuruluyordu.

Not: Öğeleri buldurmaya yarayan sorular, cümlede geçtiğinde buldurduğu öğenin yerini tutar.

Örnek:

Elinden  ne    düştü?

           Özne  Yüklem

Bu soruyu sana kim sordu?

Nesne: Öznenin yaptığı işten doğrudan etkilenen kelimelere nesne denir.

Nesneyi bulmak için özne ile nesne arasına “neyi?, kimi?, ne?” sorularını koyarız, cevap veren sözcük ya da sözcük grubu bize nesneyi verir.

Örnek: Ramazan Bey gazeteyi arıyordu.

Ramazan Bey àNEYİß arıyordu? Cevap: gazeteyi

Kadın, bütün parasını kaybetmişti.

Not: “neyi?, kimi?” soruları Belirtili Nesneyi, “ne?” sorusu Belirtisiz Nesneyi verir.

Ayıkla pirincin taşını.

Ahmet’i sokakta top oynarken görmüşler.

Çocuk sevinçle “Bitirdim.” dedi.

Not: İsim cümlesinde nesne bulunmaz. Çünkü isim cümlesinde iş, oluş, hareket yani eylem yoktur.

Örnek Soru:

Aşağıdaki soru cümlelerinin hangisi, nesneyi buldurmaya yöneliktir.

a)      Soruları nasıl buldunuz?

b)      Otobüsle mi gideceksiniz?

c)      Kimi görmek istiyorsunuz?

d)      Misafiriniz ne zaman geliyor?